Art in Context / Tέχνη στο συγκείμενο. Καλλιτεχνικές πρακτικές, μεθοδολογία έρευνας και θεωρίες της σύγχρονης τέχνης

Τέχνη στο Συγκείμενο

Καλλιτεχνικές πρακτικές, μεθοδολογία έρευνας και θεωρίες της σύγχρονης τέχνης

Η Τέχνη στο Συγκείμενο διερευνά το πολυεπίπεδο πλέγμα συνθηκών που περιβάλλουν και καθορίζουν το έργο τέχνης. Οι συνθήκες αυτές δεν περιορίζονται αποκλειστικά στο πολιτικό, κοινωνικό ή ιστορικό πλαίσιο, αλλά εκτείνονται σε πολιτισμικές, φιλοσοφικές, τεχνολογικές, αισθητικές, ηθικές και άλλες διαστάσεις.
Αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η τέχνη, ακόμη κι αν σε ορισμένες περιπτώσεις επιχειρείται να προσεγγιστεί ως αυτόνομη ή αυτάρκης οντότητα, παραμένει μια ζωντανή διαδικασία που βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τις συνθήκες παραγωγής, θέασης και νοηματοδότησής της.

Η έννοια της «καταστασιακότητας» του έργου υπογραμμίζει ακριβώς αυτό: ότι το νόημά του εξαρτάται από το κοινωνικοϊστορικό, γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται, αλλά και από τις σχέσεις εξουσίας και τις κοινωνικές δομές που το περιβάλλουν. Έτσι, η σημασία ενός έργου μεταβάλλεται ανάλογα με το πού και το πώς παρουσιάζεται.

Η αναγνώριση αυτής της δυναμικής δεν συνεπάγεται περιορισμό. Αντιθέτως, καλούμαστε να παραμείνουμε ανοιχτοί σε κάθε πεδίο γνώσης που μπορεί να εμπλουτίσει την καλλιτεχνική μας έρευνα: από την ανθρωπολογία και την οικολογία έως τη φιλοσοφία, την ψυχανάλυση ή την αρχιτεκτονική θεωρία. Το πόσο και με ποιον τρόπο θα αξιοποιηθούν αυτές οι διασταυρώσεις εξαρτάται από τις ανάγκες και τις κατευθύνσεις που θέτει το ίδιο το έργο σας.

Μπορεί όλα αυτά να ηχούν σαν «έκθεση ιδεών», αλλά η συνέπεια με τον τόπο, τον χρόνο και τους ανθρώπους που δημιουργούν και συναντούν το έργο –με τις προθέσεις του αλλά και με το δικαίωμα στην επαναδιαπραγμάτευση αυτών των σχέσεων στις σημερινές συνθήκες– συμβάλλει στην καλλιέργεια της κριτικής και αναλυτικής σκέψης. Θα προτιμούσαμε, όμως, αυτή η σκέψη να μην παραμείνει θεωρητική, αλλά να εκφραστεί μέσα από το ίδιο σας το έργο. Ιδανικά, το έργο σας θα πρέπει να σας κατευθύνει – να λειτουργεί ως πεδίο ερωτημάτων και όχι ως εφαρμογή θεωριών. Σε πολλές περιπτώσεις η καλλιτεχνική διαδικασία θα προηγείται και η θεωρητική επεξεργασία θα ακολουθεί ως αναστοχασμός.

Το επείγον συγκείμενο της τέχνης σήμερα

Στη σημερινή συγκυρία, το «επείγον συγκείμενο» της τέχνης συγκροτείται μέσα από ένα δυναμικό πλέγμα διασταυρώσεων και δυνατοτήτων. Σε αυτό ανήκουν οι εξωτερικές κοινωνικές και οικολογικές προκλήσεις, με χαρακτηριστικά παραδείγματα την κλιματική κρίση, την αποαποικιοποίηση του βλέμματος, την έμφυλη και φυλετική δικαιοσύνη, την αναδιανομή της ορατότητας σε περιθωριοποιημένες κοινότητες, αλλά και οι εσωτερικές παράμετροι της δημιουργίας: η ηθική της καλλιτεχνικής πράξης, οι συνθήκες εργασίας, καθώς και αυτό που θα ονομάζαμε μια «υποπολιτική της καθημερινότητας».

Η ανάλυση των καλλιτεχνικών πρακτικών συνιστά δομικό άξονα του συγκείμενου. Μαζί με τις συμβατικότερες αναγνώσεις –εκείνες που περιορίζονται σε βιογραφικά, μορφολογικά ή στιλιστικά κριτήρια– θα ενθαρρυνθούμε να εισάγουμε νέες και τολμηρές ερμηνείες, αξιοποιώντας μεθοδολογικές πρακτικές, καθώς και την «αρχαιολογία» των μέσων. Το πεδίο της τέχνης δεν νοείται πια ως μια στατική εμπειρία αλλά ως χώρος επιστημολογικών διασταυρώσεων και ασφαλώς ως καταφύγιο, όπου μπορούν να συνευρεθούν απαγορευμένες περιοχές και έντονα συναισθήματα.

Πτήσεις και πτώσεις, απογειώσεις και καταρρεύσεις

Φέτος θα ασχοληθούμε με την έννοια της «πλανητικότητας», η οποία διερευνά τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων και αμφισβητεί ανθρωποκεντρικές παραδοχές. Από την απλή εμπειρία παρατήρησης του νυχτερινού ουρανού αναδύεται ένα πλήθος εννοιών που σχετίζονται με την καλλιτεχνική φαντασία, την τεχνολογία της πτήσης και τις ουτοπικές αφηγήσεις που αυτή γεννά.

Στόχος μας είναι να ενεργοποιήσουμε τις φαντασιακές μηχανές και να αναζητήσουμε τρόπους προσαρμογής σε αυτή τη δυαδικότητα του κατοικείν και του μεταβαίνειν. Παράλληλα, η διττή φύση της τεχνολογίας –ως υπόσχεση ουτοπίας ή ως εργαλείο εξουσίας– θα μας επιτρέψει να συνδέσουμε την καλλιτεχνική πρακτική με την κριτική σκέψη απέναντι στην τεχνολογική πρόοδο. Ερωτήματα σε σχέση με τα τεχνολογικά συμβάντα και τους  ηγεμονικούς διαξιφισμούς που καθορίζουν σήμερα το καθεστώς της θεσμικής διαχείρισης του διαστημικού χώρου θα αποτελέσουν σημεία αφετηρίας.

Έτσι, η έννοια της πτήσης θα διερευνηθεί όχι μόνο ως φυσικό ή μηχανικό φαινόμενο αλλά και ως μεταφορά της ανθρώπινης επιθυμίας για υπέρβαση – για κατάργηση της βαρύτητας – οδηγώντας σε ενδιάμεσες καταστάσεις αιώρησης, αναμονής και μετασχηματισμού.

Οι θεματικές που θα διερευνηθούν περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων τις πρακτικές χειροναξίας και σωματικότητας στις συνθήκες αποϋλοποίησης, τη σχέση περιβάλλοντος, ψηφιακού χώρου και τεχνολογίας, την οικοκριτική διάσταση της ποιητικής γραφής, την επικοινωνία μεταξύ ειδών (interspecies communication) ως καλλιτεχνική στρατηγική που αμφισβητεί την ανθρωποκεντρική προοπτική και διερευνά νέες μορφές συνύπαρξης με τον μη ανθρώπινο κόσμο.

Δομή μαθήματος

Συνοπτικά, το μάθημα στοχεύει στη διερεύνηση νέων μορφών αφήγησης της ιστορίας της τέχνης, με προοπτική να ενισχύσει την κριτική σας διερεύνηση αλλά και την ανάπτυξη της δικής σας καλλιτεχνικής αφήγησης.

Το περιεχόμενο της εικαστικής παραγωγής των φοιτητών θα αποτελέσει τον κύριο άξονα της ερευνητικής διαδικασίας. Εκτός από την πρακτική τους, οι φοιτητές θα παραδώσουν πέντε εργασίες στο πρώτο και στο δεύτερο εξάμηνο. Οι εργασίες είναι στα έγγραφα του eclass.

Το μάθημα διατηρεί την αμφισημία θεωρητικού και εργαστηριακού χαρακτήρα και περιλαμβάνει:

Παραδόσεις

Tutorials

Παρουσιάσεις έργων

Προϋπόθεση παρακολούθησης: η συστηματική παρουσία στις παραδόσεις.

Λογαριασμός Instagram: art_in_context_lab