Art in Context / Tέχνη στο συγκείμενο. Καλλιτεχνικές πρακτικές, μεθοδολογία έρευνας και θεωρίες της σύγχρονης τέχνης

Τέχνη στο συγκείμενο  (Art in context )

Καλλιτεχνικές πρακτικές, μεθοδολογία έρευνας και θεωρίες της σύγχρονης τέχνης

Αποκαλύψεις, συγκαλύψεις, επουλώσεις : Εξερευνώντας το κωμικό στοιχείο στη σύγχρονη τέχνη 

Κωστής Βελώνης

ΑΣΚΤ Χειμερινό/ Εαρινό Εξάμηνο

Αίθουσα Ντε Κίρικο, Πειραιώς 256

2023-24

            Από την προσωπική μας εμπειρία γνωρίζουμε ότι κάθε απόπειρα ερμηνείας  του  κωμικού στοιχείου και  της  σωματικής  αντίδρασης  του γέλιου ξεγλιστράει από στυλιζαρισμένους και άκαμπτους ορισμούς. Εν τούτοις  με αφορμή τον θεματικό άξονα της  κωμωδίας στο νεωτερικό βίο θα αναζητήσουμε μεθοδολογίες χρήσιμες στην καλλιτεχνική μας πρακτική,  που αφορούν στην "καταστασιακότητα "του έργου τέχνης την οποία θα ερμηνεύαμε ως την εξάρτηση  του νοήματος  απο τις ιδιαιτερότητες συγκεκριμένων ιστορικών, γεωγραφικών,  πολιτισμικών καθώς και φιλοσοφικών και ιδεολογικών πλαισίων. Ομως σε κάθε περίπτωση η συνθήκη του έργου που υπακούει σε ένα ντετερμινιστικό μοντέλο  πλαισίωσης ειναι άτοπη και  περιοριστική ενω απαιτείται  ένας διαφορετικός χειρισμός απο εκείνον που βγάζει ασφαλή συμπεράσματα. Η ρευστότητα των εντοπισμών είναι αναπόφεκτη ενω το έργο μπορεί να διανοίγεται  και στην αμφισβήτηση της εποχής του.

Συσσωρεύοντας τις αποτιμήσεις της κλασικής αλλά και σύγχρονης βιβλιογραφίας για το παράδοξο και  αυτονόητο της εμπειρίας  του  κωμικού αγγίζουμε το πεδίο  των επιστημολογικών διασταυρώσεων με την ψυχανάλυση (Sigmund Freud, Jacques Lacan, Sarah Kofman, Julia Kristeva) τη φιλοσοφική σκέψη και την ηθική  (Vladimir Jankélévitch, Henri Bergson, Schopenhauer,  Nietzsche, Georges Bataille,  Martin Heidegger, John Gray, Λουκρήτιος) τη θεωρία λογοτεχνίας (Αριστοτέλης,  Heinrich Von Kleist ,  Gianni Rodari, Umberto Eco, Robert F Storey, Μαρία Οικονόμου, Jean Starobinski, Δημήτρης Πολυχρονάκης, Simon Critchley ), τη φεμινιστική θεωρία (Hélène Cixous, Luce Irigaray), τις φιλμικές σπουδές (Lotte Eisner, Laura Mulvey,Gilles Deleuze, Berger John, Malcolm Turvey), τη θεωρία της τέχνης (Jean-Yves Jouannais, Christine Buci Glucksmann, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Steven Connor, Jean Clair, Rosalind Krauss)   και την   ποιητική πρακτική (Friedrich Hölderlin, Rainer Maria Rilke, Ezra Pound, Jules Laforgue, Διονύσιος Σολωμός, Charles Baudelaire, Amy  Lowell,  Sylvia Plath, Ρώμος Φιλύρας). Θα επιχειρήσουμε να συναντηθούμε με την ερμηνεία και ανάλυση του  κωμικού σε περιοχές όπου συνήθως απουσιάζει, όπως οι μαρξιστικές σπουδές και η κριτική θεωρία (Adorno,  Siegfried Kracauer , Walter Benjamin, Roland Barthes, Κarel Kosik, Jean Baudrillard) η πολιτική σκέψη (Leon Trotsky, Jacques Rancière, Chantal Mouffe, Bruno Latour, Giorgio Agamben)  αλλά και ο θεολογικός λόγος  (Ignacio de Loyola, Φραγκίσκος της Ασίζης, Simone Weil).

Με την υπόγεια νύξη του κωμικού και την ειρωνεία, αναδεικνύεται  πως οι  κυρίαρχες αφηγήσεις μετατρέπονται  σε  φορείς παρωδίας, αγγίζοντας και τις πιο απρόβλεπτες  και απαθείς ως προς το χιούμορ πρωτοπορίες (Κονστρουκτιβισμός, σουπρεματισμός, art informel, abstract expressionism) πέρα από εκεινες που διεκδίκησαν το κωμικό και το παράλογο στις χειρονομίες  τους  (Les Arts incohérents, Dada, Fluxus). Η κωμική διάθεση γίνεται ορατή και στις πιο σεμνές και «σοβαρές»  αναφορές  της μεταγλώσσας  της πρωτοπορίας στη σύγχρονη παραγωγή η  οποία συνήθως  στοχεύει στην διάψευση των «υψηλών» προσδοκιών της avant garde. 

Η συγκρότηση μιας παράλληλης  τάσης  αυτοκριτικής  της νεωτερικής συνθήκης  μέσα από το κωμικό  στοιχείο στη  πραγματολογική  και  τη σωματική της  συνθήκη  ενεργοποιεί τις «ατέλειες»  της  τεχνικής στη μεταφορντική οργάνωση της παραγωγής : από την slapstick σωματικότητα των γλυπτών της μεταπολεμικής περιόδου, την  λανθάνουσα χρηστικότητα των DIY  έργων μέχρι την συνειδητή αποχή από την γνωστική διαδικασία της χειροτεχνίας (objet trouvé, readymade)  όπως και το συνειδητό πέρασμα από την εξειδίκευση στην αποειδικευση (deskilling).

 Στην ακμή της επιστημονικής διαχείρισης της εργασίας  και  απέναντι  στις υποδείξεις ενός  πειθαρχημένου  και  ελεγχόμενου  περιβάλλοντος,  η ιδρυτική  βάση αυτής  της παράλληλης  κωμικής avant-garde εμπνέεται  από την αδεξιότητα,  την γκάφα, την σύγχυση, καθώς και την αμηχανία  απέναντι στο ρασιοναλιστικό μοντερνισμό. Ανάμεσα σε άλλα gags,  ατυχίες και δυσλειτουργίες παρατηρούμε την  περιφρονητική περιγραφή του Barnett Νewman  για  την εμπειρία  του  σκοντάμματος στα γλυπτά,  τη φάρσα που κρύβεται πίσω από το Μαύρο τετράγωνο» του Kazimierz Malewicz,  την εμμονή του σουρεαλιστών με τις κωμικές παραγωγές του Mack Sennett, την σύγχρονη επιστροφή  της γλυπτικής  στην αρχαϊκή αδεξιότητα του ξόανου.

            Η εικαστική πρωτοπορία δεν μένει ανεπηρέαστη  από τις χειρονομίες και το γέλιο των Clowns του τσίρκου και των θεατρικών παραστάσεων  και  ανανεώνει  τη θεματολογία της  εμπλουτίζοντας την με παλιότερους και νέους αντιήρωες, καρικατούρες σαλτιμπάγκων,  αναρίθμητους  τρελούς Πιερο (Pierrot le Fou) αλλά και παρανοϊκούς αστούς όπως τον Ubu Roi ανάμεσα σε άλλους evil clowns  νευρωτικούς και ψυχωτικούς κατοίκους των μητροπολιτικών κέντρων. Αυτές οι περιγραφές της  διαταραχής  της προσωπικότητας μετατρέπουν  το κωμικό σε μια αντεστραμμένη τραγωδία, στην οποία οι ίδιοι οι καλλιτέχνες  ταυτίζονται  με τον περιθωριακό και θλιμμένο γελωτοποιό ο οποίος ‘χαμένος» στα προσωπικά του αδιέξοδα, ζει  ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα.

            Το περιεχόμενο της εικαστικής παραγωγής των φοιτητών θα είναι το κύριο μέρος  της ερευνητικής διαδικασίας. Εκτός από την πρακτική τους, οφείλουν να παραδώσουν πέντε εργασίες  στο πρώτο και το δεύτερο εξάμηνο αντίστοιχα.

Το μάθημα διατηρεί την αμφισημία του θεωρητικού και εργαστηριακού μαθήματος και  δομείται ως εξής :

Παραδόσεις

Παρουσιάσεις του έργου σας

Tutorials 

Προϋπόθεση για την παρακολούθηση είναι η συστηματική παρουσία στις παραδόσεις.